برنامه سفید طراحی روان شناسانه ، از بنا تا شهر را بررسی کرد

آخرین سفید شنبه های فروردین ماه اختصاص داشت به بحث بسیار مهم روان شناسی در معماری که در گفت و گوی دکتر امیر محمدخانی با مهمان برنامه دکتر علی رضا بندرآباد آرشیتکت ، شهرساز و مدرس دانشگاه و نویسنده کتاب های شهر زیست پذیر و چند کتاب دیگر ؛ به آن پرداخته شد . ابتدا به روال هر شنبه با معرفی سایت معماری آرشیتکت برنامه آغاز شد و سپس با نمایش تصاویری کارشناس و مهمان بحث شان را آغاز کردند . دکتر محمدخانی در مدخل بحث طراحی روانشناسانه از بنا تا شهر عنوان داشت که موضوع و مساله اصلی معماری انسان است و هیچ معماری نمی تواند و نباید انسان را از معادله طراحی و ساخت حذف کند ، و یا او را در حضور و وجود و ابعاد فیزیکیش محدود کند ؛ که این یک اشتباه بزرگ و جدی است . مهم تر از مساله فیزیک ، شخصیت و روحیات انسان است و این که این شخصیت و روحیات در تاثیر و تاثر با محیط قرار می گیرند و این محیط است که می تواند شخصیت فرد و در بعد بزرگتر شخصیت جامعه را شکل داده و بسازد . دکتر محمدخانی با این جملات مهمانش دکتر بندرآباد را وارد بحث کرد . دکتر علی رضا بندرآباد در ابتدای سخنانش با گفتن این که در بحثی مثل روان شناسی در معماری باید از چرایی بحث آغاز کرد و پرسید چرا اصلا باید به مباحث روان شناسی محیطی پرداخته شود ، چنین عنوان کرد : در دوره ای که سبک معماری مدرن در حیطه معماری و شهرسازی حکمفرما بود ، استانداردهایی مثل نویفرت و تایم سرور روال معماری و شهرسازی مدرن را شکل می دادند . این استانداردها استانداردهای فیزیکی و کالبدی و ان چه مربوط به جسم انسان می شد را به نمایش می گذاشتند . اما در گذشت زمان جای خالی پرداختن به انسان در معماری حس شد . این که چگونه روح و روان انسان بر محیط و محیط بر رفتار انسان تاثیر می گذارد ، بحث فراموش شده ای بود که در هیچ کدام از لایه های طراحی دیده نشده بود و کم کم جای خالیش در دهه 1970 به بعد بود که احساس شد و به تدریج با حیطه ای روبرو شدیم که می خواست جای خودش را در آموزش معماری باز کند . در اثبات تاثیر محیط روی رفتار انسان ، دکتر بندرآباد به آزمایش استنفورد که در دانشگاه استنفورد بخشی از فضا را به شکل زندان درآوردند و عده ای از دانشجویان را به عنوان زندانی و عده ای را به عنوان زندانبان در ان جا قرار دارند ، اشاره کرد و با ذکر این که به دلیل بدرفتاری زندانبانان با زندانیان مجبور به نیمه کاره گذاشتن آزمایش شدند ، عنوان داشت که این نشان می دهد محیط تا چه حد می تواند در رفتار آدم های ساکن آن محیط نقش و تاثیر داشته باشد . دکتر بندرآباد با نمایش تصاویری از مجموعه پروتیگو که در سال 1956 توسط معمار مشهور یاماساکی به عنوان مسکن ارزان قیمت ساخته شد ( و حتی جایزه معماری هم به دست آورد ) ، اما درست شانزده سال بعد به دلیل معضلات اجتماعی بسیاری که به دلیل عدم توجه به نیازهای روان شناختی ساکنین این مجموعه وجود آمد مجبور به تخریب آن شدند ، این را حاکی از تاثیر محیط بر رفتار انسان دانست و عنوان کرد که با این اوصاف هم چنان در کشور ما چنین فضاهای مسکونی در قالب شهرهای جدید و شهرک ها ساخته می شوند و کسی هم توجه نمی کند که در آینده چه تاثیراتی روی روح و روان ساکنانش خواهد گذاشت . این در حالی است که اثبات شده محیط می تواند تنش وارد کند به انسان ، یا اعصاب او را تحت تاثیر قرار دهد و البته می تواند انسان را تسکین داده و به آرامش برساند و خاصیت شفابخشی داشته باشد ؛ که ما متاسفانه همه این ها را نادیده می گیریم و به آزمودن آزموده های شکست خورده دیگران می پردازیم . دکتر بندرآباد با گفتن این که در سطوح مختلف انسان تحت تاثیر و تاثر محیط است ، عنوان داشت که ابتدا در فضای داخلی زیست ، سپس معماری ، بعد از آن منظر و در نهایت شهر می توان تاثیر محیط را بر انسان و رفتارهایش به نظاره نشست . دکتر محمدخانی در ادامه با این پرسش که هدف و مقصد روان شناسی محیط کجاست و می خواهد چه دستاوردی داشته باشد ، بحث را وارد مرحله دیگری کرد . دکتر بندرآباد با ذکر این که اصولا علم روان شناسی محیط علم بررسی تاثیرات متقابل انسان و محیط بر هم است ، عنوان داشت : ولی ما در حیطه طراحی در پی این هستیم که فضای معماری و فضای شهری را طراحی کنیم که انسان بتواند در ان فضا آن چه را که مطلوب زندگیش است به دست آورد . دکتر بندرآباد با ذکر مثال هایی به موضوعات ازدحام ، اشباع و قلمرو پرداخت و تاثیرات این عناصر را در کیفیات رفتاری و البته فیزیکی انسان به بررسی نشست . وی با ذکر آزمایشی عنوان داشت که اگر قلمرو شخصی در مکان های عمومی را یک متر فرض کنیم ، در این آزمایش محاسبه شده که در یک روز در فضای شهری چند بار به این قلمرو تجاوز شده و در واقع استقلال او از بین رفته است . دکتر بندرآباد با ذکر این که در فضاهایی مانند مترو یا آسانسور که ازدحام زیاد است با مشغول کردن خود به موبایل یا دیگر کارهای شخصی از قلمرو شخصی شان محافظت کنند ، این را نوعی اقدام تدافعی در قبال تجاوز به قلمرو شخصی نامید . مهمان برنامه سپس به مفهوم قلمرو مشاع هم اشاره کرد و با عنوان کردن این که اگر به قلمرو مشاع توجهی نشود ، این قلمرو به حیطه ای بی دفاع تبدیل خواهد شد که ممکن است افرادی با معضلات اجتماعی در این قلمرو مشاع بی دفاع توقف کرده و حتی آن را به عنوان قلمرو شخصی خویش انتخاب کنند ، نقش مهم آن را در امنیت شهری یادآور شد .

پس از دیدن تصاویری از بازار تهران و صحبت در مورد ازدحام و تراکم که توسط خانم دکتر شاهچراغی در بخش خیابان سفید به انجام رسید ؛ در بازگشت به استودیو دکتر بندرآباد چند مصداق از مصادیق روان شناسی محیط در فضاهای شهری را مسیریابی و راه یابی و وندالیسم عنوان کرد و با ذکر این که علاوه بر تابلوهای شهری و نقشه های مسیریابی باید گذرهای شهری هم به گونه ای طراحی شوند که در مسیریابی به کمک گذرندگان آیند ، به وندالیسم هم به عنوان مصداقی جدی از ضرورت توجه به روان شناسی محیط در طراحی فضاهای شهری اشاره کرد گفت : وندالیسم یا تخریب گرایی بر می گردد به تخریب ارادی اموال و فضاهای عمومی . این یک معضل شهری است و ریشه در رشد شهرنشینی دارد . وندالیسم به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله این عوامل می توان به تراکم جمعیت ، احساس نا بهره مندی و ... اشاره کرد . در ادامه بحث هم دکتر بندرآباد به شهر خلاق پرداخته و با نشان دادن تصاویری به بحث در این مورد نشست .

دکتر محمدخانی در اواخر بحث از دکتر بندرآباد در مورد کاربرد روان شناسی در فضاهای ویژه پرسید . دکتر بندرآباد با ذکر مصداقی گفت : یکی از محیط هایی که جزو محیط های ویژه است بحث بیماری ها و بیمارستان های خاص است . به طور مثال بیماران مربوط به اوتیسم باید در محل نگه داریشان نور کنترل شده وجود داشته باشد . مهمان برنامه سپس به مصداقی دیگر پرداخت و عنوان کرد که مساله دیگر نگه داری از افراد بعد از آسیب های طبیعی مثل زلزله است . مانند اسکان در چادر و کانکس و ... یک معمار ژاپنی برای این قضیه طرح هایی داده است که بعد از حادثه در فضاهایی که خود مردم آواره هم در ساخت آن سهیمند اسکان پیدا می کنند و پیداست با نقشی که خودشان در ساخت این فضاهای زیست داشته اند ، نوعی وابستگی روانی به این فضاها پیدا می کنند که در کیفیت زیست آن ها بعد از حادثه موثر است .

در پایان برنامه پس از صحبت های دکتر بندرآباد در مورد طراحی فضاهای مجازی Ùˆ ورود به پارادایم جدیدی از طراحی Ú©Ù‡ پارامترهای متعددی از اقلیم Ùˆ لایه های روان شناسانه را Ù…ÛŒ طلبد – Ùˆ نیاز به بحث مفصل جداگانه ای دارد – دکتر امیر محمدخانی با ذکر این Ú©Ù‡ توجه به روان شناسی محیط در معماری ایران باید به یک نهضت تبدیل شود ØŒ بحث این هفته سفید معماری را به پایان رساند . به گفته کارشناس Ùˆ مجری برنامه سفید ØŒ برنامه معماری شنبه آتی نیز با محوریت روان شناسی روی آنتن خواهد رفت ...